W procesie rozwoju gospodarczego można napotkać na różnorodne przeszkody, które utrudniają lub spowalniają postęp. Niektóre z nich są wynikiem błędów w planowaniu i projektowaniu działań gospodarczych, braku odpowiednich zasobów lub nieoczekiwanych wydarzeń i są określane jako „wąskie gardła”. Inne, o bardziej obiektywnym charakterze, są trudniejsze do pokonania i mają długotrwały wpływ na gospodarkę, nazywane są barierami wzrostu gospodarczego.
Bariery wzrostu gospodarczego to ograniczenia, które mogą mieć różne podłoże: społeczno-ekonomiczne, techniczne, instytucjonalne czy organizacyjne. Mogą one wynikać zarówno z czynników wewnętrznych, jak i zewnętrznych. W literaturze ekonomicznej często wymienia się bariery instytucjonalne, strukturalne, konsumpcyjne, siły roboczej, surowcowe, żywnościowe, handlu zagranicznego, technologiczne oraz ekologiczne. Istotną rolę odgrywa również bariera psychospołeczna.
Spośród barier społeczno-ekonomicznych istotne są ograniczenia konsumpcji, które pojawiają się, gdy spadek wydajności pracy spowodowany obniżeniem poziomu konsumpcji jest większy niż wzrost produkcji wynikający z inwestycji. Aby temu zapobiec, konieczne jest utrzymanie inwestycji w określonych granicach, tak aby zapewnić wzrost konsumpcji proporcjonalny do wzrostu populacji oraz utrzymanie stałego poziomu dochodu narodowego na mieszkańca.
Bariera siły roboczej może mieć wymiar ilościowy, kwalifikacyjny i alokacyjny. Wymiar ilościowy dotyczy braku pracowników do obsadzenia nowych stanowisk, kwalifikacyjny – niezgodności kwalifikacji pracowników z potrzebami rynku, a alokacyjny – nierównomiernego rozmieszczenia siły roboczej. Przezwyciężenie tych barier wymaga inwestycji w edukację, przekwalifikowanie pracowników oraz rozwój infrastruktury.
Bariera surowcowa związana jest z dostępnością do zasobów naturalnych i ich wykorzystaniem. Jej pokonanie wymaga rozbudowy bazy surowcowej i oszczędności w zużyciu surowców. Bariera żywnościowa, będąca odmianą bariery surowcowej, dotyczy ograniczeń w produkcji i dostawach żywności, a jej przezwyciężenie wymaga działań analogicznych do tych stosowanych przy barierze surowcowej.
Bariera handlu zagranicznego jest wyznaczana przez konkurencyjność gospodarki na rynku światowym i zależy od wskaźnika terms of trade. Jej przezwyciężenie może nastąpić poprzez zwiększenie eksportu i poprawę opłacalności, a także zaciągnięcie kredytów na finansowanie importu.
Bariery techniczne obejmują ograniczenia strukturalne i technologiczne. Bariera strukturalna dotyczy nieelastyczności aparatu wytwórczego, a technologiczna – poziomu postępu technicznego. Przezwyciężenie tych barier jest trudne i wymaga znacznych inwestycji.
Bariery organizacyjne i instytucjonalne wynikają z niedostosowania struktur zarządzania i organizacji do nowoczesnych wymagań. Ich pokonanie wymaga kompleksowego doskonalenia systemu gospodarczego.
Bariera ekologiczna wiąże się z ograniczeniami środowiska naturalnego i jego zdolności do regeneracji. Przekroczenie jej granic może prowadzić do poważnych strat gospodarczych. Wymaga ona inwestycji w ochronę środowiska, co może ograniczać środki na rozwój gospodarczy.
Bariera psychiczna i psychospołeczna odnosi się do stereotypów myślenia i oporu przed zmianami, co może hamować przedsiębiorczość i wykorzystanie potencjału gospodarczego. Pokonanie tej bariery wymaga przełamania schematów myślowych i otwarcia na nowe możliwości.
Bariery te mogą występować pojedynczo lub w połączeniu, wzmacniając się lub będąc neutralnymi wobec siebie. Lista bariery nie jest zamknięta i może być rozszerzana w miarę identyfikacji nowych ograniczeń.