Makroekonomia, czyli dziedzina ekonomii zajmująca się badaniem całego gospodarstwa narodowego, od dawna stanowi pole dyskusji i analiz wśród ekonomistów. Współczesna myśl ekonomiczna rozwija się w kilku różnych kierunkach, a każdy z nich ma swoje unikalne podejście do makroekonomii.
W kontekście badań nad makroekonomią istotne jest zrozumienie, jak te zagadnienia wpisują się w różne szkoły myślenia ekonomicznego, które dominują we współczesnej nauce. Ekonomiści niejednokrotnie różnią się w poglądach na sposoby rozwiązywania problemów makroekonomicznych, co sprawia, że temat ten jest skomplikowany.
Wśród głównych kierunków myślenia ekonomicznego, które kształtują współczesną makroekonomię, można wymienić szkołę klasyczną, keynesowską, monetarystyczną, ekonomię podaży oraz teorię racjonalnych oczekiwań. Mimo że te szkoły dzielą pewne wspólne założenia, to jednak różnią się one znacząco w podejściu do kluczowych czynników ekonomicznych. Do tych czynników zalicza się między innymi rolę pieniądza, zagregowany popyt i podaż oraz oczekiwania ekonomiczne. Każda z tych szkół przykłada inną wagę do wymienionych elementów, co wpływa na ich metodologię i wnioski płynące z analiz.
W obrębie współczesnego nurtu klasycznego w ekonomii wyróżnia się kilka odmiennych szkół myślenia. Do najważniejszych należy tradycyjna szkoła klasyczna, nowa szkoła klasyczna oraz umiarkowany monetaryzm.
Szkoła klasyczna opiera się na założeniu, że gospodarka jest zdolna do osiągnięcia równowagi w długim okresie, pod warunkiem nieingerowania w jej mechanizmy. W tej perspektywie wzrost bezrobocia prowadzi do obniżenia płac, co z kolei skutkuje wzrostem zatrudnienia i ożywieniem produkcji. Ekonomiści tej szkoły uważają, że przyczyną zaburzeń gospodarczych są czynniki tymczasowe, a regulacje prawne i działalność związków zawodowych przyczyniają się do utrzymywania wysokiego poziomu bezrobocia. Proponują oni liberalizację rynku pracy i cen, co ma sprzyjać wzrostowi produktywności i produkcji.
Nowa szkoła klasyczna, znana również jako nowa makroekonomia klasyczna, zakłada, że rynek jest w stanie osiągnąć równowagę niemal natychmiast, dzięki elastyczności płac i cen. W myśl tej teorii racjonalne oczekiwania uczestników rynku pozwalają na szybkie dostosowanie się do zmian ekonomicznych. Tym samym, jedynie nieprzewidziane zdarzenia mogą prowadzić do chwilowych odchyleń od pełnego zatrudnienia. Polityka gospodarcza powinna skupiać się na minimalizowaniu wpływu nieoczekiwanych wydarzeń i utrzymaniu niskiej inflacji, a także na promowaniu polityki podażowej, która zwiększa potencjalny poziom zatrudnienia i produkcji.
Umiarkowany monetaryzm, choć opiera się na klasycznych założeniach, przyznaje, że osiągnięcie pełnego zatrudnienia wymaga czasu i nie jest procesem natychmiastowym. Monetaryści uznają, że płace mogą być nieelastyczne w krótkim okresie i różnią się w kwestii formowania się oczekiwań ekonomicznych. Podkreślają, że nieodpowiednia polityka monetarna może prowadzić do głębokiej recesji, dlatego zalecają unikanie drastycznych zmian w podaży pieniądza. Zamiast tego, rząd powinien skupić się na długoterminowej polityce, która zapewnia niski poziom inflacji i wspiera politykę podażową, mającą na celu zwiększenie poziomu pełnego zatrudnienia i produkcji potencjalnej.
W obrębie nurtu keynesowskiego wyróżnia się kilka szkół, które różnią się podejściem do kluczowych zagadnień makroekonomicznych. Do najbardziej znanych należą: tradycyjna szkoła keynesowska, keynesiści eklektyczni oraz skrajni keynesiści.
Szkoła keynesowska koncentruje się na teorii makroekonomicznej, która akcentuje niestabilność gospodarki i potrzebę interwencji rządowej w celu zwalczania bezrobocia i inflacji. Zdaniem ekonomistów tego nurtu, przyczyną niskiej produkcji i wysokiego bezrobocia jest brak wystarczających wydatków ze strony konsumentów, firm i rządu. Aby stymulować popyt, proponują oni obniżenie podatków, zwiększenie wydatków publicznych oraz obniżenie stóp procentowych, co ma zachęcić do zaciągania kredytów i zwiększenia wydatków. Keynesiści uważają, że takie działania mogą przyczynić się do wzrostu produkcji i produktywności pracowników, a także do równowagi gospodarczej w krótkim okresie, przy czym rola produkcji i cen zależy od dostępnych zasobów.
Eklektyczni keynesiści, będący mieszanką keynesizmu i monetaryzmu, wierzą w ostateczny powrót gospodarki do pełnego zatrudnienia, choć proces ten może być długotrwały z powodu wolnej adaptacji płac i cen. Uznają oni, że choć polityka popytowa nie może nieograniczenie zwiększać produkcji i zatrudnienia, warto prowadzić aktywną politykę stabilizacyjną, aby uniknąć nadmiernego przegrzania lub załamania koniunktury. Podkreślają również znaczenie polityki podażowej w dłuższej perspektywie, zauważając, że zapobieganie głębokim kryzysom inwestycyjnym może przyczynić się do wzrostu kapitału i potencjalnego produktu.
Z kolei skrajni keynesiści, reprezentujący ortodoksyjne podejście do keynesizmu, są przekonani o niemożności osiągnięcia równowagi rynkowej bez interwencji rządowej, zarówno w krótkim, jak i długim okresie. Utrzymują, że bez aktywnego pobudzania popytu globalnego przez rząd, bezrobocie może być problemem trwałym. W ich opinii rząd powinien skupić się na polityce fiskalnej i pieniężnej, które doprowadzą gospodarkę do poziomu potencjalnej produkcji, zamiast na polityce podażowej, która skupia się na zwiększeniu potencjalnej produkcji, do której gospodarka i tak nie dorasta.
Teoria makroekonomiczna reprezentowana przez szkołę monetarystyczną opowiada się za podejściem, które nie zakłada aktywnego ingerowania w gospodarkę. Zgodnie z tą teorią, gospodarka jest systemem stabilnym, który samodzielnie wraca do równowagi po okresach tymczasowych zakłóceń.
Zdaniem przedstawicieli tej szkoły, główną przyczyną inflacji oraz niestabilności ekonomicznej jest problem związany z nadmierną podażą pieniądza, generowaną przez działania rządowe. W odpowiedzi na ten problem proponują oni ograniczenie ilości pieniądza w obiegu.
Monetaryści sugerują wprowadzenie reguły automatycznego wzrostu podaży pieniądza, na przykład o 2-4% rocznie, lub przynajmniej zapewnienie, że wzrost ten będzie odbywał się w sposób bardziej równomierny i wolniejszy. Są przekonani o samoregulujących się zdolnościach sektora prywatnego i wyrażają sceptycyzm wobec efektywności działań rządowych w zarządzaniu gospodarką.
Ponadto monetaryści łączą nieregularności w gospodarce z niestabilnym wzrostem podaży pieniądza. Uważają, że pewien poziom bezrobocia jest nieunikniony, biorąc pod uwagę dążenie ludzi do znalezienia optymalnej pracy oraz istnienie systemu wsparcia społecznego. Skupiają się bardziej na walce z inflacją niż na redukcji bezrobocia. Mimo że kładą nacisk na znaczenie fluktuacji w podaży pieniądza, ich poglądy w wielu aspektach pokrywają się z koncepcjami szkoły klasycznej.
Ekonomia podaży to nurt myślenia makroekonomicznego, który akcentuje rolę podaży w kontekście problemów takich jak bezrobocie czy inflacja. W tej perspektywie priorytetem jest zarządzanie podażą, co obejmuje stymulowanie pracy, oszczędności oraz inwestycji, a nie koncentracja na popycie. Celem takiego podejścia jest osiągnięcie pełnego zatrudnienia, maksymalizacja produkcji, wzrost gospodarczy oraz stabilność cen.
Zdaniem ekonomistów z tej szkoły, przyczyną niskiego poziomu produkcji i wysokiego bezrobocia są wysokie stawki podatku dochodowego. Uważają oni, że inflacja ma również swoje źródło w aspektach podażowych, sugerując, że wzrost cen może być stymulowany przez zwiększenie produkcji – podaż dóbr i usług pożądanych przez konsumentów. Proponują oni, że rozwiązanie problemów związanych z bezrobociem, inflacją i produktywnością leży w obniżeniu stóp podatkowych, co miałoby na celu zwiększenie motywacji do pracy, oszczędzania i inwestowania.
Teoria makroekonomiczna reprezentowana przez szkołę racjonalnych oczekiwań kładzie nacisk na ograniczoną skuteczność polityki makroekonomicznej. Zgodnie z jej założeniami, jednostki dostosowują swoje prognozy ekonomiczne, wykorzystując dostępną wiedzę o otaczającej ich rzeczywistości, co wpływa na ich decyzje gospodarcze.
W ramach tej szkoły teoretycznej analizy koncentrują się na roli „oczekiwań” w procesie podejmowania decyzji. Przykładowo, obserwacja pozytywnej korelacji między deficytem budżetowym a stopami procentowymi może skłonić ludzi do zaciągania pożyczek w przewidywaniu wzrostu stóp, co jednak w rzeczywistości rzadko ma miejsce.
Ponadto, przedstawiciele tej szkoły uważają, że jakiekolwiek próby rządowe zmierzające do modyfikacji ilości środków pieniężnych w obiegu są neutralizowane przez przeciwdziałania społeczeństwa. Ludzie, antycypując przyszłe zmiany w stopach procentowych, cenach oraz kosztach produkcji, podejmują działania obronne.
W skrajnych przypadkach, teoretycy szkoły racjonalnych oczekiwań dochodzą do wniosku, że rząd nie jest w stanie efektywnie wpływać na poziom produkcji krajowej, stopę bezrobocia, a nawet w krótkim okresie, na zmiany w podatkach, wydatkach publicznych czy ilości środków pieniężnych.
W analizie głównych nurtów ekonomicznych zauważa się znaczące różnice w podejściu do kluczowych zagadnień makroekonomicznych. Różnorodność ta jest na tyle istotna, że prowadzi do odmiennych konkluzji. Takie wnioski płyną z oceny głównych szkół ekonomicznych, które rozpatruje się pod kątem trzech głównych problemów: tempa osiągania równowagi przez rynek, formowania się oczekiwań oraz znaczenia, jakie przypisuje się zagadnieniom długoterminowym i krótkoterminowym.
Analiza porównawcza wykazała, że przyjęte kryteria pozwalają na zrozumienie stanowisk wiodących szkół makroekonomicznych. Ujawniła ona także, że mimo ogólnej zgodności w wielu aspektach, ekonomiści mają również znaczące rozbieżności. W obszarze ekonomii pozytywnej różnice te dotyczą głównie metod organizacji świata, które są oparte na odmiennym priorytetowaniu kwestii. W dziedzinie ekonomii normatywnej rozbieżności wynikają z różnych ocen rzeczywistości gospodarczej, co wpływa na formułowanie zaleceń polityki gospodarczej.